Księgę Henrykowską z pierwszym zdaniem w języku polskim będzie można zobaczyć we Wrocławiu. Wystawę, jak i całe Muzeum Archidiecezjalne w nowej odsłonie będzie można odwiedzać już od 12 grudnia 2024.
Replika uświetni zbiory Muzeum Archidiecezjalnego. Miasto przekazało Muzeum Archidiecezjalnemu kopię Księgi Henrykowskiej – jednego z najcenniejszych zabytków piśmienniczych w Polsce. Replika została wykonana na zlecenie Miasta Wrocław. Przygotowanie kopii księgi było zarówno wyrazem troski o ochronę dziedzictwa, jak i możliwością udostępnienia Księgi szerszej publiczności. Jeszcze w grudniu zostanie ona zaprezentowana w Muzeum Archidiecezjalnym we Wrocławiu. Replikę wykonał na zlecenie Miasta Wrocław w porozumieniu z Archiwum Archidiecezjalnym oraz Muzeum Archidiecezjalnym dr Janusz Cymanek z domu wydawniczego Orbis Pictus.
Mamy nadzieję, że odnowione Muzeum Archidiecezjalne i faksymile Księgi Henrykowskiej staną się kolejnymi atrakcjami przyciągającymi turystów na Ostrów Tumski i do Wrocławia. Księga ta, obok rękopisu „Pana Tadeusza”, jest najcenniejszym reliktem piśmienniczym, jaki posiadamy w naszych zbiorach – mówił dyrektor Departamentu Marki Miasta Urzędu Miejskiego we Wrocławiu Radosław Michalski.
- Niewielka książka z ogromną wartością historyczną
Mimo swojej wagi historycznej, Księga Henrykowska wygląda niepozornie. Jest to niewielka książeczka pergaminowa w formacie 16,6 × 25,6 cm, licząca 100 stron, oprawiona w tekturę i skórę. Zapisana jest dość czytelnym pismem i podzielona na dwie „księgi” z dołączonym katalogiem biskupów wrocławskich. Egzemplarz ten zdobiony jest kilkoma inicjałami, a na marginesach umieszczono w latach późniejszych cenne uwagi i objaśnienia. Treścią Księgi jest opis dziejów założenia i uposażenia cysterskiego klasztoru w Henrykowie. Z inicjatywy prezydenta Wrocławia Rafała Dutkiewicza i metropolity wrocławskiego ks. abpa Józefa Kupnego 10 marca 2014 r. Księga Henrykowska została nominowana do wpisania, a 9 października 2015 r. została wpisana na listę „Pamięć Świata” UNESCO.
Pierwsza część Księgi Henrykowskiej została spisana w latach 1269–1270 przez opata Piotra, a druga, powstała w 1310 roku, jest uzupełnieniem autorstwa nieznanego z imienia zakonnika – wyjaśnia ks. Łukasz Piłat z Fundacji dla Ostrowa Tumskiego we Wrocławiu.
Oryginalny cytat z Księgi Henrykowskiej zawierający zdanie polskie, zapisany jest w języku łacińskim. Słynne zdanie znajduje się na str. 24 księgi. „Lecz trzeba wiedzieć, że za owych dni były tu w okolicy młyny wodne ogromnie rzadkie, przeto żona tego Bogwała Czecha stała bardzo często przy żarnach mieląc. Litując się nad nią mąż jej Bogwał mówił: „Sine, ut ego etiam molam” – to jest po polsku: Day, ut ia pobrusa, a ti poziwai („Daj niech ja pomielę, a ty odpocznij”)”.
Replika powstała z materiałów maksymalnie zbliżonych do tych, które wykorzystano w XIII wieku. Wprowadziliśmy drobne zmiany techniczne, np. zabytkowe klamerki zastąpiły dawne zapięcia na sznureczki, które były charakterystyczne, ale niemożliwe do odtworzenia – wyjaśniał odpowiedzialny za wykonanie repliki szef domu wydawniczego Orbis Pictus dr Janusz Cymanek.
- Księga Henrykowska przechowywana jest z Archiwum Archidiecezjalnym we Wrocławiu
Jej tytuł to: Liber fundationis claustri Sancte Marie Virgis in Heinrichow (Księga założenia klasztoru Najświętszej Maryi Panny w Henrykowie). Treścią Księgi jest opis dziejów założenia i uposażenia cysterskiego klasztoru w Henrykowie sporządzony w 1269/1270 r. przez opata Piotra (Księga I), a uzupełniony w 1310 r. przez nieznanego bliżej brata zakonnego z henrykowskiego konwentu (Księga II). Jest to niewielka książeczka pergaminowa w formacie 16,6 × 25,6 cm, licząca 100 stron, oprawiona w tekturę i skórę, zapisana dość czytelnym pismem, podzielona na dwie „księgi” z dołączonym katalogiem biskupów wrocławskich. Książeczka zdobiona jest kilkoma inicjałami, a na marginesach umieszczono w latach późniejszych cenne uwagi i objaśnienia. Ranga dokumentu i uzasadniona obawa, by nie został on uszkodzony i zniszczony, nie pozwala udostępniać go szerszemu gronu osób.
Oryginalny cytat z Księgi Henrykowskiej zawierający zdanie polskie, w łacińskim zapisie brzmi następująco: Bogwali uxor stabat, ad molam molendo. Cui vir suus idem Bogwalus, compassus dixit: Sine, ut ego etiam molam. Hoc est in polonico: Day, ut ia pobrusa, a ti poziwai. Co w polskim obszerniejszym tłumaczeniu tego fragmentu z polskim zdaniem znaczy: „Gdy zaś tam przez pewien czas przemieszkiwał (Bogwał Czech), pojął za żonę córkę jakiegoś kleryka, chłopkę grubą i zupełnie niezdarną. Lecz trzeba wiedzieć, że za owych dni były tu w okolicy młyny wodne ogromnie rzadkie, przeto żona tego Bogwała Czecha stała bardzo często przy żarnach mieląc. Litując się nad nią mąż jej Bogwał mówił: ‘Sine, ut ego etiam molam’ – to jest po polsku: Day, ut ia pobrusa, a ti poziwai, czyli ‘Daj niech ja pomielę, a ty odpocznij’. Tak ów Czech na zmianę mełł z żoną i często obracał kamień tak jak żona. Co widząc sąsiedzi, chociaż wówczas nieliczni, nazywali go Bogwał Brukał i stąd pochodzi, że całe jego potomstwo nazywa się Brukalice”. To polskie zdanie zostało zapisane w 1270 r. i należy do najstarszego zapisu, pierwszego pełnego zdania w języku polskim. Znajduje się ono na str. 24 księgi, wiersz 9 od dołu.
- Powrót Muzeum Archidiecezjalnego we Wrocławiu
Przekazanie repliki to także zapowiedź wielkiego powrotu Muzeum Archidiecezjalnego, które po latach znów otworzy się dla zwiedzających. Muzeum, którego początki sięgają 1898 roku, jest jednym z najstarszych muzeów kościelnych w Polsce. Jego oficjalne otwarcie nastąpi jeszcze w grudniu.
Muzeum Archidiecezjalne we Wrocławiu jest jednym z najstarszych muzeów kościelnych w Polsce, a ponadto jednym z nielicznych, które zachowały swoją historyczną ciągłość w charakterze i działaniu. Jego początki sięgają 1898 roku, kiedy to ówczesny rządca diecezji wrocławskiej, kardynał Georg Kopp, wydał odezwę do duchowieństwa, aby dołożyło wszelkich starań i zabezpieczyło przed dalszym zniszczeniem możliwie wszystkie przedmioty sztuki sakralnej, które zostały wycofane z kultu religijnego. Ich zarejestrowania i zabezpieczenia podjął się znawca i badacz dziejów Śląska ks. dr Joseph Jungnitz (późniejszy pierwszy dyrektor muzeum). Udało mu się zebrać wiele dzieł o znaczącej wartości artystycznej i historycznej, w tym obrazy, rzeźby, paramenty i naczynia liturgiczne. Po zgromadzeniu odpowiedniej liczby eksponatów, 29 października 1903 roku zorganizowano pierwszą wystawę.
Data ta stanowi zarazem dzień otwarcia Muzeum i udostępnienia jego zbiorów. Wówczas na miejsce prezentacji dzieł sztuki wybrano gotycką salę z 1520 roku, znajdującą się na pierwszym piętrze budynku Biblioteki Kapitulnej oraz pięć sal z dopiero co otwartego, neogotyckiego gmachu archiwalno-bibliotecznego. Przez następne lata, przy zaangażowaniu kolejnych dyrektorów muzeum (ks. Alfons Nowack, ks. Kurt Engelbert, bp Wincenty Urban, bp Józef Pazdur, ks. Józef Pater), liczba zbiorów muzealnych wzrastała dzięki darowiznom biskupów, członków kapituły, duchowieństwa i prywatnych osób. Ukończony w 2024 roku kapitalny remont obiektów Muzeum Archidiecezjalnego pozwolił dla wielu obiektów przygotować wyjątkową przestrzeń ekspozycyjną, a wszystkim zbiorom muzealnym zapewnić należyte zabezpieczenie. W muzeum znajduje się obecnie ponad sześć tysięcy zabytków, w tym m.in. bogaty i rzadki zbiór eksponatów starożytnych i gotyckich.
Wśród znaczących eksponatów znajduje się mumia chłopca z okresu ptolemejskiego (323–30 p.n.e.) z fragmentarycznie zachowanym kartonażem, która zachwyca swoim tajemniczym urokiem i porusza wyobraźnię; tablice gliniane z pismem klinowym; przykłady najstarszej ceramiki pochodzącej z kultury Villanova (950–525 lat p.n.e), nazywanej także kulturą przedetruską, oraz kolekcja etruska i grecka ze zbiorów kard. Henryka Gulbinowicza. W ekspozycji muzeum umieszczono m.in. szafę archiwalną fundacji kanonika Jana Paszkowicza z 1455 roku, fragment szat liturgicznych z 1250 roku, zwanych szatami św. Jadwigi, czy też kielich mszalny z Muszkowic z 1400 roku.
Lapidarium gromadzi zabytki od XII do XIX wieku, wykonane w kamieniu (marmur śląski, piaskowiec, granit, alabaster) oraz w brązie i mosiądzu. Są to obiekty lub ich pozostałości, które pełniły pierwotnie różne funkcje. W kolekcji znajdują się przykłady rzeźby architektonicznej, rzeźby sepulkralnej, kartusze herbowe kanoników i biskupów, dzwony, w tym najstarszy w Polsce dzwon opata Świętosława z 1300 roku, oraz chrzcielnice. Wyeksponowano romańską figurę św. Jana Chrzciciela z katedry wrocławskiej, która uszkodzona poważnie podczas II wojny światowej, została posklejana z ocalałych fragmentów.
Perłą kolekcji jest bezsprzecznie obraz Lucasa Cranacha Starszego Madonna pod jodłami z 1510 roku. To wybitne dzieło renesansu zachwyca wyjątkową kompozycją, mistycznym pięknem oraz sensacyjną historią kradzieży, wywiezienia, a wreszcie szczęśliwego powrotu do Wrocławia. W zbiorach znajdują się dzieła niderlandzkie, holenderskie, niemieckie, austriackie i włoskie, głównie z XVI i XVII wieku, które w wielu przypadkach prezentują cechy stylowe zbliżone do warsztatu Cranacha Młodszego i Starszego. W ekspozycji muzealnej zaprezentowano malarstwo i rzeźbę z różnych epok i stylów. Dzieła te zostały zaaranżowane w odrębne grupy obiektów pod względem rodzaju (malarstwo i rzeźba), gatunku (np. portrety) czy funkcji (np. bozzetta i modele). Część wystawy nazwana „Śląskie Niebo” jest prezentacją specyficznej dla historycznego Śląska religijnej ikonografii od czasów średniowiecza aż po XX wiek. Na ekspozycji znajdują się różnego rodzaju obrazy i rzeźby, ukazujące popularnych na Śląsku świętych oraz kopie czczonych na tym terenie cudownych wizerunków kultowych.
Sala posiedzeń kapituły jest jedynym wnętrzem budynku kapituły, które zachowało podstawową formę architektoniczną z początków budowy około 1380–1390 roku. Jej asymetryczne sklepienie krzyżowo-żebrowe ozdobione płaskorzeźbionymi zwornikami jest cennym przykładem sztuki architektonicznej końca XIV stulecia. Jest to też wnętrze niezwykle ważne ze względów historycznych – to w nim odbywały się obrady kapituły katedralnej przez ponad 600 lat. Świadectwem kontynuacji i zrozumienia tej tradycji oraz form architektonicznych jest neogotycki wystrój wnętrza powstały w 1882 roku, na który składają się kunsztowne dębowe boazerie i ich okucia, trzy uzupełniające zworniki oraz zapewne nieco młodszy, wolno stojący piec neogotycki z kafli o zielonej glazurze (po 1903), dosyć typowej dla późnego gotyku.
- Muzeum Archidiecezjalne we Wrocławiu – Plac Katedralny 16 – Wrocław / e-mail: recepcja@tumwroc.pl / więcej informacji oraz aktualne godziny otwarcia na stronie internetowej: tumwroc.pl
Poprzez: UM Wrocław / archidiecezja.wroc.pl
