Podróże kształcą – wyjazdy w niedalekie strony nie tylko rozwijają, ale zaskakują. Tak było, gdy znalazłszy się w Oleśnicy, nawiedzając tamtejszą Bazylikę pw. Św. Jana Apostoła, zobaczyłem po raz pierwszy w życiu tzw. „bibliotekę łańcuchową”. Poza kilkoma bibliotekami kościelnymi we Włoszech oraz książnicami w holenderskim Zutphen i angielskim Hereford, biblioteka w Oleśnicy jest ostatnią zachowaną biblioteką łańcuchową w Europie.
Do książek zgromadzonych w bibliotece przytwierdzony jest łańcuch, za pomocą którego w czasach, gdy księgozbiór był systematycznie wykorzystywany, mocowano udostępnianą księgę do pulpitu. Miało to chronić bezcenne zbiory przed „znikaniem”. To wszystko nic nie znaczy wobec tego, co zobaczyłem na otwartych stronnicach.
Biblioteka powstała w 1594 r. , założył ją Karol II Podiebrad – książę ziębicko-oleśnicki. Było to związane z powołaniem w tym samym czasie gimnazjum protestanckiego w Oleśnicy. Pomieszczenie o powierzchni niespełna 15 m.kw. znajduje się na pięterku nad jednym z wejść do świątyni. Ściany są wypełnione regałami pełnymi książek. Wszystkie woluminy znalazły się tam dzięki darowiznom zamożnych oleśniczan, w tym samego księcia. Liczba tomów nigdy nie przekroczyła 550. Obecnie jest ich 239. Bibliotece sprzyjał los. W 1905 r. w trakcie remontu i rozbudowy kościoła, zawaliła się cała nawa główna, lecz księgozbiór nie uległ zniszczeniu. W 1945 r. wojska sowieckie wznieciły pożar, w wyniku którego spłonęło ponad 90% budynków na terenie Oleśnicy. Jednym z nielicznych ocalonych gmachów był kościół, a w nim biblioteka. W czasach komunistycznych kolejni proboszczowie szczęśliwie chronili zbiór ksiąg przed „troską” administracji państwowej. Dopiero pod koniec lat 90. minionego wieku można było przeprowadzić bardzo kosztowną i przede wszystkim żmudną operację renowacji księgozbioru. Jedną z ciekawostek jest to, że niektóre starodruki ewangelickie oprawiono w średniowieczne pergaminy ze starymi katolickimi rękopiśmiennymi tekstami liturgicznymi, a także hebrajskimi apokryfami. Przy 52 woluminach zachowały się łańcuchy, a na szeregu innych widoczne są ślady po mocowaniach łańcucha. Wśród książek znajduje się jedno z pierwszych wydań niemieckiego tłumaczenia „Chłopów” Władysława Reymonta.
O historii i zbiorach oleśnickiej „biblioteki łańcuchowej” opowiadał ks. infułat Władysław Ozimek. Sprawiał przy tym wrażenie mistrza niezwykłej ceremonii. Kapłan jest znany z wielkiej troski o dobra kultury materialnej i olbrzymiej wiedzy o zbiorach dzieł sztuki będących bogactwem Oleśnicy. Ma dar przekładania fraz stosowanych w opisach naukowych i specyficznego żargonu przewodników na język przykuwający uwagę zwykłego człowieka. Gdy pokazywał Biblię Marcina Lutra wydaną w Wittenberdze w 1541 r. czy też tzw. Biblia Pollyglota z 1599 r., tj. Nowy Testament w 12 językach (w tym po polsku) wydany w Norymberdze – można było uzmysłowić sobie unikalność tego zbioru.
Nie wiedziałem dotąd o istnieniu „biblioteki łańcuchowej” w Oleśnicy. Nie znałem też zwyczaju przypinania książek do pulpitów. Wiem jedynie, iż współcześnie zdarza się, że ludzi trzeba przypinać łańcuchami do książek. Czytelnictwo bowiem nie jest trendy – niestety. Wchodząc zatem po wąskich krętych stopniach do niewielkiego pomieszczenia wewnątrz „kościoła zamkowego”, oniemiałem. W powietrzu unosiła się tajemnicza aura emanująca ze starych, ale utrzymanych w bardzo dobrym stanie, książek. Takich bibliotek nie widzi się na co dzień. Jak bym znalazł się w innej rzeczywistości – w świecie, w którym słowa mają swoją wartość i gatunkowy ciężar. Słowa, zdania, akapity – całe myśli – zawarte w księgach są materialnym dowodem ludzkiej kreatywności. Nie brakowało jej w minionych wiekach.
Krzysztof Kotowicz
Zapraszamy Gości VVENA.PL do dzielenia się swoimi wakacyjnymi (i nie tylko) przeżyciami z niezwykłych miejsc lub nadzwyczajnych wydarzeń. Wystarczy je opisać, dołączyć własne zdjęcia i przesłać taką korespondencję na adres: info@vvena.pl
O oleśnickim księgozbiorze przeczytasz także na:
>>> Biblioteka łańcuchowa ,
>>> Dzieje oleśnickiej biblioteki łańcuchowej ,
>>> Książki na łańcuchu .
