Prawdziwym cudem końca ubiegłego wieku było odkrycie w archiwach zapisów pieśni ludowych, świadectwa oryginalnej kultury estońskiego śpiewu religijnego. Cyrillus Kreek, jeden z najważniejszych ich zbieraczy, określił je jako „kręcące się i ciągnące”.
Wykorzystywano w nich teksty ze śpiewnika protestanckiego, tak bogato zdobiąc melodie, że czasem stawały się niemożliwe do rozpoznania. Pochodzenie tradycji religijnych pieśni ludowych jest nadal niejasne, ale odnaleziono wystarczająco dużo dowodów, aby przypuszczać, że istniała łączność duchowa z ruchem Braci Morawskich w XVIII w., który wywołał potężną falę pobożności wśród ludności wiejskiej. Drugim źródłem była najprawdopodobniej mieszkająca na estońskich wyspach i obszarach przybrzeżnych populacja szwedzkich osadników, których silna tożsamość kulturowa z pewnością odcisnęła się na sposobie postrzegania świata przez ich sąsiadów. W istocie można twierdzić, że melizmatyczny charakter religijnej pieśni ludowej wywodzi się bezpośrednio z muzyki skandynawskiej, gdyż pieśni runiczne (regilaul), dawne pieśni pochodzenia ugrofińskiego, należą do innego kontekstu kulturowego.
W Estonii zebrano około pięciuset religijnych pieśni ludowych w różnych wersjach. Starsze wskazują na myślenie monodyczne, podczas gdy w nowszych wzrasta rola harmonii. Najprawdopodobniej śpiewano je w domach, co tłumaczy bogactwo ornamentyki, ale także podczas nabożeństw i spotkań religijnych. Warto wspomnieć o odradzających się obecnie archaicznych pieśniach runicznych (pieśniach w poetyckim metrum regivärss), tworzonych wyłącznie przez Estończyków i inne ludy ugrofińskie, których ustna tradycja, zdaniem uczonych, przetrwała przez tysiące lat. Dzięki estońskiemu przebudzeniu narodowemu w drugiej połowie XIX w. pieśni te zostały zebrane i stanowią obecnie jedną z największych kolekcji folkloru na świecie. Bogate, barwne i pełne wyobraźni teksty tych pieśni są świetnym uzupełnieniem skromnej wiedzy, jaką posiadamy o najdawniejszej estońskiej historii.
Koncert „Estońskie pieśni religijne XVI w.” – w wykonaniu Formacji Heinavanker” (Tallinn) – sobota – 14 sierpnia 2021 – godz. 20:00 – kościół pw. św. Macieja (pl. Nankiera 17) – Wrocław
